Những tín hiệu vui
Nghề
dệt thổ cẩm truyền thống vốn có từ lâu đời trong đời sống đồng bào dân
tộc thiểu số ở Gia Lai nói riêng và Tây Nguyên nói chung, nhưng chủ yếu
là tự sản tự tiêu. Các sản phẩm trở thành hàng hóa cũng chỉ mới vài năm
trở lại đây. Ði đầu trong việc đưa sản phẩm thổ cẩm đến với thị trường
là xã Gla (Ðác Ðoa), với việc thành lập và duy trì hoạt động tổ hợp tác
dệt thổ cẩm gần mười năm qua, thu hút gần một trăm lao động với vài trăm
khung dệt, tạo ra nhiều sản phẩm độc đáo mang đậm nét văn hóa của đồng
bào thiểu số Tây Nguyên.
Việc
duy trì nghề dệt thổ cẩm truyền thống được lãnh đạo xã, huyện rất quan
tâm, coi trọng và xem như một việc làm không chỉ đơn thuần góp phần bảo
tồn các giá trị truyền thống cư dân bản địa mà còn giải quyết công ăn
việc làm tăng thu nhập và góp phần xóa đói, giảm nghèo cho đồng bào
trong những lúc nông nhàn. Xã đứng ra lập dự án, đồng thời có sự động
viên về tinh thần cũng như hỗ trợ thích đáng về vật chất để tổ hợp tác
hoạt động và phát triển.
Thăm
lớp đào tạo cho năm mươi học viên thuộc dự án hỗ trợ đào tạo nghề dệt
thổ cẩm của xã, chúng tôi thấy có nhiều người trẻ tuổi tham gia, có
những em chỉ 13-15 tuổi. Chị Mlơp, một trong hai nghệ nhân giảng dạy cho
biết: Khi tham gia lớp học này, các học viên được chỉ dạy tận tình, chi
tiết từng mẫu hoa văn của dân tộc Ba Na, Gia Rai, sau đó còn được tư
vấn thêm ở các lớp dạy cắt may để các em có thể hoàn chỉnh và đa dạng
hóa thêm các sản phẩm...
Cho
chúng tôi xem các sản phẩm vừa được lớp học hoàn thiện như khăn trải
bàn, khăn mặt, túi đeo, ví nam nữ, hộp đeo kính, áo váy. với hoa văn và
mầu sắc sặc sỡ, chị Mlơp cho biết thêm: Vừa qua, 14 học viên xuất sắc
nhất đã được chọn đi tham quan HTX dệt thổ cẩm Ðăm Di (Ðác Lắc) để trao
đổi kinh nghiệm về kỹ thuật tạo đường nét hoa văn, tạo mẫu... nhờ vậy,
tay nghề của các em được nâng lên rõ rệt, đã tạo ra được những sản phẩm
khá đa dạng, phong phú, bước đầu được thị trường chấp nhận.
Cùng với xã Gla, từ năm 2004, xã Biển Hồ (TP Plây Cu) cũng đã thành lập được Câu lạc bộ (CLB)
dệt thổ cẩm với 53 thành viên là các mẹ, các chị thuộc năm làng trên
địa bàn xã. Gần đây, tỉnh có thêm làng sản xuất nhạc cụ dân tộc truyền
thống phường Thắng Lợi (TP Plây Cu), làng dệt thổ cẩm kết hợp với du
lịch ở Ðê KTu (Mang Yang), HTX đan lát ở Ia Phìn (Chư Prông)...
Ðến
nay, hoạt động của các làng nghề đã dần đi vào nền nếp, có quy chế hoạt
động bài bản, duy trì sinh hoạt định kỳ; có nơi còn xây dựng được quỹ
đóng góp của các thành viên để hỗ trợ thêm tiền cho người có hoàn cảnh
khó khăn mua nguyên liệu, tạo điều kiện để họ yên tâm gắn bó với nghề.
Ðể các làng nghề phát triển bền vững
Tháng
11/2005, dự án "Hỗ trợ và phát triển làng nghề dệt thổ cẩm" được triển
khai tại hai làng Nghe Lớn và Nghe Nhỏ (huyện Kông Chro). Ðây là dự án
đầu tiên của tỉnh Gia Lai được triển khai dành cho việc phát triển các
làng nghề truyền thống của người dân địa phương do Ðoàn TNCS Hồ Chí Minh
huyện Kông Chro làm chủ đầu tư, với nguồn kinh phí lên đến 210 triệu
đồng, trong đó huyện bỏ ra 100 triệu đồng, phần còn lại được quy từ công
lao động và vật liệu xây dựng của đoàn viên thanh niên. Dự án bước đầu
thu hút 80 nữ thanh niên.
Ông
Huỳnh Hữu Sâm, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến công của tỉnh cho biết:
Việc tổ chức xây dựng và vực dậy nghề dệt thổ cẩm truyền thống trong
đồng bào dân tộc thiểu số Tây Nguyên là một hướng đi đúng và cần thiết.
Cái lo nhất hiện nay là số nghệ nhân, người biết nghề không còn nhiều,
nếu không tranh thủ số nghệ nhân này để truyền lại cho thế hệ đi sau thì
việc mai một và mất đi là chuyện không còn xa nữa...
Còn
anh Vũ Tiến Hà, nguyên Bí thư huyện đoàn Kông Chro, Trưởng Ban quản lý
dự án thì tỏ ra khá lạc quan: Chúng tôi rất hy vọng vào dự án này và
chúng tôi cũng xác định rõ, ngoài mục đích kinh tế là giải quyết công ăn
việc làm, tăng thu nhập cho thanh niên những lúc nông nhàn, chúng tôi
còn muốn đạt được điều lớn hơn là thông qua dự án, giáo dục cho thế hệ
trẻ biết tôn trọng và giữ gìn một nét đẹp trong đời sống văn hóa của
đồng bào mình...
Chúng
tôi cũng đã có dịp trao đổi với nhiều người và ghi nhận nhiều ý kiến
tâm đắc làm sao để nghề dệt thổ cẩm trong đồng bào thật sự trở thành sản
phẩm hàng hóa có giá trị và được người tiêu dùng chấp nhận. Qua tìm
hiểu, hiện nay do đầu ra chưa ổn định, nên sản phẩm khó tiêu thụ. Một số
chị ở HTX dệt thổ cẩm xã Biển Hồ cho biết: Sản phẩm của HTX làm ra khá
nhiều, mẫu mã cũng rất phù hợp thị hiếu khách hàng, nhất là khách ở xa. CLB
cũng nỗ lực liên hệ với các đầu mối như Trung tâm Thương mại Plây Cu,
từng đến các điểm du lịch để chào hàng và đặt vấn đề làm đầu mối tiêu
thụ lâu dài các sản phẩm... nhưng xem ra cũng chưa mấy khả quan.
Các
chị cũng khẳng định: Việc khôi phục lại nghề dệt thổ cẩm, chị em là
đồng bào dân tộc thiểu số rất phấn khởi và rất nhiệt tình tham gia, vì
đây vốn là công việc thường ngày mà các thiếu nữ Tây Nguyên vẫn làm.
Ngoài ra, chị em còn rất tự hào vì sản phẩm mình làm ra lại được nhiều
người quan tâm sử dụng, nếu đầu ra ổn định, CLB sẽ thu hút thêm được nhiều lao động tham gia nữa...
Trong
hai năm 2006-2008, tỉnh Gia Lai đầu tư 6,5 tỷ đồng cho hai dự án dạy
nghề là "Tăng cường năng lực đào tạo nghề" và "Ðào tạo nghề cho nông dân
và học sinh dân tộc thiểu số nội trú" trong đó ưu tiên nguồn vốn cho
việc dạy các nghề truyền thống như dệt thổ cẩm, đan lát... Mới đây, tỉnh
cũng quyết định đầu tư 2,6 tỷ đồng xây dựng cơ sở hạ tầng gồm nhà
xưởng, đường giao thông, hệ thống điện thắp sáng cho hai làng nghề ở xã
Gla (Ðác Ðoa) và thị trấn Kon Dơng (Mang Yang)...
Theo
dự kiến của UBND tỉnh Gia Lai, thời gian tới đây, tỉnh sẽ tiếp tục xây
dựng các dự án mới nhằm mở rộng quy mô các tổ hợp tác sản xuất mặt hàng
thủ công mỹ nghệ ở các xã Ia Phìn, Ia Piơ, Ia Lâu (Chư Prông), Ia Pết
(Mang Yang) và nhiều nơi khác. Sự quyết tâm đó cùng với thực tế những gì
đã có trong thời gian mở ra hướng mới cho ngành nghề nói chung và nghề
truyền thống ở Gia Lai, không chỉ góp phần giúp đồng bào giải quyết việc
làm, tăng thu nhập nâng cao đời sống, xóa đói, giảm nghèo mà còn là một
việc làm mang ý nghĩa bảo tồn, phát huy những giá trị mang đậm bản sắc
văn hóa của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên.
Tuy
nhiên, để các làng nghề phát triển ổn định, nhiều ý kiến cho rằng, rất
cần có sự chủ động phối kết hợp với ngành văn hóa, du lịch trong và
ngoài khu vực; sự liên kết chặt chẽ giữa các làng nghề trong từng địa
phương, trong khu vực các tỉnh Tây Nguyên và tìm kiếm các doanh nghiệp
chịu đảm nhiệm đầu ra cho sản phẩm...
Ngoài
ra, theo những người làm công tác văn hóa, thì việc thường xuyên tổ
chức và duy trì các lễ hội truyền thống ở từng địa phương hoặc khu vực
(vì là dịp để bà con ăn mặc đẹp) cũng sẽ là cách giới thiệu có hiệu quả
và ấn tượng nhất những giá trị, cũng như sự đa dạng của sản phẩm dệt thổ
cẩm trong đời sống vốn rất phong phú của đồng bào các dân tộc thiểu số
Tây Nguyên.