Chị Nhaih-một người dân trong làng-cho hay: “Theo sự phân công của hội đồng già làng, phụ nữ trong độ tuổi lao động đóng góp mỗi người 10 bó tranh. Còn đàn ông góp mây, tre và chịu trách nhiệm dỡ tranh cũ, lợp tranh mới”.

Chị Nhaih vui vẻ khi được góp sức vào công việc chung của làng. Ảnh: Hoàng Ngọc

Từ khi “lệnh làng” phát đi, chị em thi đua tìm cắt cỏ tranh. Cỏ bạt ngàn lưng núi, trên nương rẫy, cao lút đầu người. Chị Nhaih cho biết, 1 bó cỏ tranh khá nặng và cồng kềnh, mỗi buổi đi làm chị chỉ có thể cắt được 1-2 bó. Nhưng chị em đều coi đó là việc của mình nên tự giác cắt đủ số lượng rồi mang về tập kết ở nhà rông.

Những bó cỏ tranh cao quá đầu người, cùng mây, tre nứa xếp đầy một góc sân sau nhà rông. Già làng Ngưm cho biết: “Mọi thứ đã chuẩn bị đâu vào đó cả rồi, chỉ chờ ngày tốt là làng bắt tay vào lợp thôi”.

Nhà rông làng Kon Măh làm lại từ cuối năm 2011. Ngày 17-3-2012 thì chính thức cúng về nhà rông mới. Theo già Ngưm, lý do chọn ngày này là để nhắc nhớ các thế hệ cháu con nhớ đến Ngày giải phóng tỉnh.

Kon Măh là một trong những làng Bahnar ở xã Hà Tây còn lưu giữ được kiến trúc nhà rông truyền thống điển hình. Ngôi rông mái tranh bề thế, sừng sững nằm bên đường liên xã và dòng suối Tơ Pơng đã trở thành chỉ dấu cho du khách khi đến với “xứ sở của những ngôi nhà rông”.

2. Nhà rông chính là hồn cốt của buôn làng. Dưới mái nhà chung này, bao câu chuyện đẹp vẫn được các thế hệ người Bahnar không ngừng tiếp nối. Phía sau nhà rông là kho lúa chung của làng. Đây cũng là nơi người làng gặp khó khăn tìm được cộng đồng giúp đỡ.

Anh Khoa-Trưởng thôn Kon Măh-kể lại “sự tích” kho lúa với ánh mắt rạng ngời: “Làng có một mảnh ruộng chung rộng hơn 4 sào do ông bà xưa để lại. Đất trồng lúa 2 vụ nhưng làng chỉ trồng 1 vụ, còn 1 vụ cho những gia đình khó khăn, thiếu đất mượn. Mỗi năm, làng thu được bao nhiêu bao lúa đều cất trong kho này. Hễ có gia đình đói giáp hạt hay gặp khó khăn đột xuất sẽ được làng xuất ra hỗ trợ”.

Nhà rông làng Kon Măh (xã Hà Tây). Ảnh: H.N

Trưởng thôn 9X cho biết, kho lúa đã có khi anh còn nhỏ, thể hiện tinh thần “tương thân tương ái” duy trì qua nhiều thế hệ. Làng không để ai bị bỏ lại phía sau. Và mỗi cá nhân vì vậy cũng gắn bó bền chặt với cộng đồng. Truyền thống này ăn sâu vào tâm thức, lối sống của người Bahnar như mạch nước của dòng suối Tơ Pơng đêm ngày êm đềm chảy qua làng.

3. Đối diện nhà rông là nhà máy xay xát lúa gạo, cũng là tài sản chung của Kon Măh. Già làng Ngưm kể, cách đây gần chục năm, để giải phóng sức lao động cho phụ nữ trong việc giã gạo, làng góp tiền mua 1 dàn máy xay xát, xây 1 căn nhà để che mưa nắng cho máy móc, tổng cộng hơn 100 triệu đồng. Máy phục vụ cộng đồng làng Kon Măh miễn phí.

Anh Thô-Thành viên nhóm trực xay lúa-cho biết: Làng phân công tất cả đàn ông trong độ tuổi lao động luân phiên trực xay xát phục vụ nhu cầu của bà con. 27 nhóm, mỗi nhóm 5 người luân phiên trực 1 ngày.

“Lịch làng phân công cứ thế mà làm, ai cũng tự giác hết. Dàn máy xay xát không chỉ phục vụ miễn phí bà con làng Kon Măh, mà cả các làng lân cận. Nhiều lúc máy móc hư hỏng, trục trặc, phải nhờ người sửa, có khi cả ngày mới xong. Nhưng vì việc chung của làng nên ai cũng vui vẻ”-anh Thô chia sẻ.

Ngoài làng Kon Măh còn có 2 làng Kon Sơ Lăl và Kon Chang có mô hình xay xát lúa cộng đồng. Do máy xay xát của làng Kon Măh nằm ở vị trí thuận lợi nên người các làng khác thường mang lúa tới xát gạo và để lại cám thay vì trả tiền. Nhờ nguồn tiền bán cám, năm ngoái, làng Kon Măh đã mua thêm máy lọc sạn 80 triệu đồng nhằm phục vụ tốt hơn nhu cầu của bà con.

Người làng Kon Măh còn có rất nhiều cái chung, nhất là tình làng, trật tự, quy củ tạo nên “nếp làng” được duy trì qua bao thế hệ. Ông Hnaih-nguyên Bí thư, Chủ tịch HĐND xã Hà Tây-cho hay: Ông là một người con của làng Kon Măh, tham gia mọi hoạt động của làng như một “mắt xích” không tách rời trong cộng đồng.

Ông Hnaih tự hào khi Kon Măh là ngôi làng có nhiều đảng viên nhất xã, nhiều thế hệ làm cán bộ như anh Biên hiện là Chủ tịch UBND xã, Thưu-Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam xã…

“Mỗi người dân ở Kon Măh đều có ý thức xây dựng buôn làng, duy trì tinh thần đoàn kết. Vì vậy, không việc gì là không làm được. Bác Hồ đã dạy đoàn kết là sức mạnh. Người dân đoàn kết sẽ tạo nên sức mạnh cho làng, góp phần tạo nên sức mạnh cho tỉnh, cho đất nước”-ông Hnaih khẳng định.

Mới đây, nhóm thiện nguyện “Về với buôn làng” (TP. Hồ Chí Minh) đã trao tặng làng Kon Măh công trình nước sạch trị giá gần 50 triệu đồng. Theo anh Nguyễn Thành Nhân-Đại diện nhóm thiện nguyện, chương trình dự định tặng công trình nước sạch cho 1 ngôi làng khác. Nhưng khi khảo sát thấy tính cộng đồng gắn kết bền chặt của người Bahnar ở Kon Măh, nhóm đã quyết định “dừng chân” ở đây.

“Mọi thứ trong làng đều được duy trì trong một trật tự rất quy củ, cho thấy người đứng đầu rất có uy tín và người dân có tinh thần cộng đồng rất cao”-anh Nhân nói.